Delftse gietmethode (oliezand)

[Eljas]

Rubriek: Uitleg zandgieten
Onderwerp ingebracht door: Eljas
Aanvullende informatie van: Hans Karremans


Om edelmetaal te gieten worden er diversen methode gebruikt. Gieten in gips (verloren wasmethode), sepia of zand is de meest voorkomende. Maar ook in houtskool, grafiet, hout of steen is mogelijk. Alle technieken hebben voor en nadelen.
Aspecten die meespelen voor de techniek waar je voor kiest lopen nogal uiteen. Materiaalkosten, snelheid, afdrukscherpte, eenvoud en betrouwbaarheid zijn er een paar.
De reden dat ik destijds met de Delftse gietmethode ben begonnen is dat het snel werkt, het materiaal telkens weer opnieuw direct te gebruiken is, nauwkeurige afdrukken geeft en eenvoudig in het gebruiken is. Er wordt zand voor gebruikt dat is aangemaakt met een combinatie van natuurlijke oli?n (oliezand). Het zand droogt dus niet uit als je het open en bloot laat liggen. Na het gieten brandt 1 mm diep in. Dit kun je aan het einde wegschrapen en weggooien. De rest kun je met een grote stalen liniaal weer fijnhakken en opnieuw gebruiken. Telkens weer.

Kort samengevat werkt het als volgt.

Je plaatst een aluminium ring op een vlakke bodem.
Vult deze met zand.
Draait het om
Bepoeder het oppervlakte met talkpoeder
Drukt het model er voor de helft in
Plaatst de bovenring erop
Vult de tweede ring af met zand
Maak aanvoer en ontluchtingskanalen i.o.
Zet de mal in elkaar en giet het gesmolten metaal in de giettrechter
Plaats de mal in een bakje water om het direct af te koelen

Mogelijk is deze uitleg een beetje te kort om tot een goed gietresultaat te komen. Daarom volgt nu stap voor stap uitgebreide informatie.

De set met aluminium ringen bestaan uit een ring met een buitenrandje (het mannetje) en een ring met een binnenrandje ( het vrouwtje).
Plaats het mannetje met het randje naar beneden op de vlakke bodemplaat.



Druk het zand stevig aan in de ring en zorg dat er een extra kop bovenop zit. Sla de kop met zand strak vast in de ring. Hoe strakker je het zand vastslaat hoe scherper de afdruk. Schraap met de metalen liniaal het overtollige zand van de mal af.
Maak de onderplaat zuiver en draai de mal om.
Nu kijk je dus op de binnenkant van de mal.



Bepoeder het vlak met talkpoeder en poets het met een kwastje dun uit. Leg vervolgens het model van b.v. een ring op het zand zo ver mogelijk tegen de buitenkant van de mal. Dit om voldoende ruimte over te houden om de giettrechter te maken. Plaats een kleine metalen liniaal vlak op het model en druk nu gelijkmatig het model voor de halve diepte in het zand. Druk met de gladde kant van een liniaal het opstaande zand plat. Doe dit met een grote kop van een gladgevijlde spijker aan de binnenkant van de ring.



Plaats nu de tweede ring op de eerste en zorg ervoor dat de centreerstreepjes goed op elkaar staan. Vul nu weer de ring af met zand zoals al eerder is beschreven.





Controleer of de streepjes niet verschoven zijn en zo ja, onthoudt dan hoe ze nu staan en trek de twee helften voorzichtig van elkaar. De ringen mogen onderling niet verdraaien.



Draai met de hand een boortje van 3 mm vlak bij het model van binnen naar buiten door het zand heen. Maak vanaf de buitenkant het gat trechtervormig.
Zorg ervoor dat aan de binnenkant van de mal bij het model een goede aanloop is naar het model toe. Als dit allemaal gedaan is haal dan het model uit het zand en spatel met een bruneerstaaltje alles 100 % korrelvrij. Dit is heel belangrijk. De trechter, het gietkanaal en het de complete afdruk moet 100% korrelvrij zijn. Wanneer er ook maar 1 korreltje straks met het gieten voor het metaal de mal ingaat kan deze een ontluchtingsgat dichten en zo het proces stoppen. Het gevolg is dan dat het model niet helemaal volloopt.
Maak op alle verste punten in de mal ontluchtingsgaten door met een pennetje van 0,8 mm van binnen naar buiten te steken. De beluchtinggaten en de trechter zitten dus in de zelfde halve mal. Ook kun je zoals op de afbeelding eerst sleufjes naar buiten het model maken en dan gaten naar buiten toe. Let in beide gevallen erop dat alle gaatjes open zijn. Controleer dit altijd erg goed door tegen het licht aan te kijken of er licht doorheen schijnt.



Zet de mal in elkaar en let op de centreerstreepjes.
Smelt het metaal en giet snel door de vlam heen de mal vol. De mal hoeft dus niet verwarmd te worden. Mocht er door de brander wat zand gaan branden dan kan dit helemaal geen kwaad. Er zal nooit meer dan 1 mm inbranden.
Pak de mal op en plaats het in een bakje water om af te koelen.
Maak de mal open en koel het onder de kraan verder af.



Droog alles af en breek voorzichtig de mal open en haal het gietwerk eruit. Het verbrandde zand kun je wegkrabben en weggooien. Het overige zand is opnieuw te gebruiken.



Algemeen:

Wil je een zegelring gaan gieten dan is het wel beter op de aluminium mal aan de zijkant dicht te plakken met plakband. Door de hoeveelheid metaal die je nodig hebt kan het gebeuren dat de druk te hoog is en dat de mal opengeduwd wordt.

Gebruik altijd ongeveer 40 gram metaal extra. Dit is voor de gietkop. Wanneer dit te weinig is dan is ook de druk te laag en dan loopt de mal niet vol.

Wanneer gietmodellen zich niet goed laten gieten heb ik op een eenvoudige manier een veredelde gietmethode ontwikkeld. Hier kom ik op een later tijdstip uitgebreid op terug.

[fay]

Ik had nog een vraagje.. Hebben meer mensen dat hun aarde (ondanks het gebruikt van talkpoeder) blijft kleven aan de andere helft. Ik bedoel dus dat sommige stukjes van de bovenkant toch aan de be-talkpoederde onderkant blijven kleven...
Overigens heb ik nog niet gehad dat mijn gietstuk hierdoor verpest was, het moet alleen volgens mij toch niet gebeuren en horen de helften netjes glad van elkaar te komen.

Ook lijkt mijn gietaarde anders dan wanneer ik het bij andere mensen vastpak. Ik heb al gedacht dat ik me dit inbeeld (zoiets als het gras bij de buren is altijd groener maar dan met gietaarde) maar het lijkt net alsof het bij mij poederiger is en minder graag aan 'zichzelf' kleeft. Als ik een mal heb gemaakt zien mijn handen er altijd uit alsof ik een dag op mijn handen over een tennisbaan heb gelopen... met een mooie roodbruine laag.
Of is mijn gietaarde gewoon nieuwer en wordt hij vanzelf wat 'taaier' en zal hij minder gaan afgeven op mijn handen?

[sandra]

Om ervoor te zorgen dat de boven- en onderkant niet aanelkaar kleven, maak ik de kanten die opelkaar komen altijd helemaal glad met een lineaaltje of een bruneerstaal. (Ik vul dus eerst alletwee de helften en vlak ze af.) Op deze manier is de aarde helemaal glad, dan pas talkpoeder erop strooien, met een kwast verdelen en teveel eraf vegen, dan pas mijn voorwerp ertussen doen en de boel aanstampen, waarvoor ik mijn ciseleerhamertje gebruik, omdat de kop zo lekker breed is.

(Ik heb trouwens de beschrijving niet gelezen, alleen de antwoorden met vragen erin, dus misschien schrijf ik wel iets dubbels.)

[Ari]

Om ervoor te zorgen dat de boven- en onderkant niet aanelkaar kleven, maak ik de kanten die opelkaar komen altijd helemaal glad met een lineaaltje of een bruneerstaal.

ik gebruik een groot plamuurmes, daar kun je de rommel ook weer makkelijk mee opruimen. ik gebruik die alluminium "uitvinding" van Karreman ook nooit, Ik denk dat hij de gietfles nog niet kende en voordien enkel met ossa sepia werkte. maar, net wat Ruud schrijft, gewoon een gietfles, veel handiger.

ari

[Erika]

ik heb voor t eerste gegoten in een gietfles ipv die ringen maar hoe ga je tegen dat die flessen helften los van elkaar gaan?

Op aanraden van jullie, maar ik ben er nog niet over uit... nog een keertje doen maar

[Eljas]

De in elkaar gezette gietfles kun je tussen twee stenen inklemmen of tussen een lijmklem.
Wel is het belangrijk de afstand van de aanvoer zo kort mogelijk te houden. Dus dicht bij de afdruk. Wanneer ik met de alluminium ringen giet dan zit de aanvoer er ongeveer 5 a 10 mm er vandaan. Wanneer de afstand te groot is heb je kans dat het model niet volloopt.
Bij een gietfles is de afstand vrij groot. Probeer daar ook de afstand zo klein mogelijk te houden.
Wanneer ik een wat groter werkstukje moet gieten dan gebruik ik niet de aanvoer van de gietfles, maar maak de aanvoer net zoals bij de alluminium ringen dicht bij het model, in het zand.
Je kunt de fles dan gewoon plat neerleggen.

Eljas

[Erika]

ik heb m net dichtgeplakt, met electrotapespul, maar je moet m dus altijd dichtbinden....dat is wel een nadeeltje, maar het giet best aardig, als je t eenmaal beetje doorhebt

[sandra]

Fred hield nogal van gieten en die zei mij keer op keer, dat het ook belangrijk is om ervoor te zorgen dat de uiteindelijke gietkop groot genoeg wordt, zodat je tijdens het gieten genoeg massa erachter hebt om het door te laten lopen. Bijvoorbeeld het werkstuk wat je wilt gaan gieten gaat 5 gram wegen, dan een totaal van 15 tot 20 gram materiaal nemen om mee te gaan gieten.

Klopt dit of is het een fabeltje?

[Daniel Houwer]

De hals van de fles ook wat hitte geven en de vlam even in de opening laten spelen zodat die alvast wat warm is.

Hoe heet moet dat dan? Ben je dan niet bang voor condens vorming in je mal?

[Lapidee]

Ik ga meestal tot dat de bovenrand bijna zwart wordt. een goeie 100 graden of zo. Ik heb 1 keer een spatter gehad met drukzand. vandaar dat ik 'm even vooraf warm maak. Tijdens het ingieten gaat de vlam vol op de hals. Of dat bij kleine gietingen > 20 gram ook nodig is weet ik niet , doet het gewoon altijd. Die knakkert bij BijouM doet het ook bij de demonstratie's.
Ruud.

[Eljas]

De gietkoppen die ik gebruik wegen tussen de 30 en 50 gram. Dit is dus bij gebruik van aluminium gietringen. Hierbij komt dus nog het gewicht van het edelmetaal van het gietwerstuk.
De gietkoppen gebruik ik telkens weer als gietkop. Je hoeft dan telkens alleen maar erbij te doen wat het werkstuk gaat wegen.

Eljas

[Erika]

en dan wat extra fijnmetaal, omdat het materiaal karaat zal minder vanwege verdamping?

[Eljas]

Af en toe check ik het gehalte maar heb eigenlijk nooit last gehad van het feit dat het gehalte niet klopt. Ook ben ik er niet van overtuigd dat je edelmetaal wegstookt. Eerder andersom. Door vaak te smelten zou kunnen dat je onedelen metalen als bijv. koper eruit stookt. Maar nogmaals ik heb daar nog nooit last van gehad. Je kunt wel af en toe eens twee a drie gram 18 krt. goud toevoegen aan de 14. Doe dit zo weinig mogelijk want je moet behalve het gehalte ook de kleur goed houden.
Dus gewoon toetsen en als het goed is, verder niets aan doen...

Eljas

[Rob Hahn]

Ik heb genoten van de uitleg en de ook wel grappige opmerkingen,
geweldig!!! Rob

[vdb]

Kan iemand de foto's terugplaatsen aub.

Bedankt alvast